W dobie łatwego i szybkiego dostępu do informacji, wielu przyszłych oraz świeżo upieczonych rodziców zadaje sobie mnóstwo pytań i szuka na nie odpowiedzi w Internecie. Wśród nich jest również to, które będzie tematem niniejszego artykułu: szczepić czy nie szczepić? Na wstępie zaznaczę, że nie jest to tekst, który mówi ,,masz szczepić i koniec, bo tak trzeba” ani ,,nie szczep, bo to bez sensu”. Chciałabym, żeby każdy z Was, Drodzy Czytelnicy, po przeczytaniu tego artykułu mającego na celu przybliżenie stanowiska środowiska medycznego opartego na najnowszych badaniach naukowych, chociaż chwilę zastanowił się nad istotą szczepień ochronnych oraz wyrobił sobie własną opinię na ten temat.

Dzięki postępowi medycyny wiemy, że ludzki organizm wyposażony jest w szereg mechanizmów mających ochronić go przed patogenami. Nasz układ odpornościowy pomimo wysokiego zaawansowania można dodatkowo wzmocnić na różne sposoby. Jednym z nich jest szczepionka, czyli preparat zawierający określony antygen lub ich zestaw. Poddając ludzkość regularnym szczepieniom udało się wyeliminować wiele chorób zakaźnych, które wcale nie tak dawno dziesiątkowały ludność na całym świecie. Uważa się to za jeden z największych sukcesów rozwoju medycyny. A jednak, wokół szczepień narosło wiele wątpliwości i mitów, które mam nadzieję choć trochę sprostować

Jak to jest z tą odpornością?

Dziecko nabiera odporności już w trakcie życia płodowego, ponieważ przeciwciała przechodzą z krwi matki przez łożysko do maluszka. Proces ten jest kontynuowany, jeśli kobieta decyduje się na karmienie piersią po porodzie. W ten sposób również dostarcza dziecku komórek odpornościowych, które stanowią część linii obrony: odporności biernej, czyli nie wytworzonej samodzielnie przez organizm oraz nieswoistej – czyli skierowanej przeciwko wszystkim patogenom.

Szczepienia są formą odporności swoistej, to znaczy ukierunkowanej przeciwko konkretnemu szkodliwemu czynnikowi. Tym czynnikiem jest antygen chorobotwórczy w niej zawarty. Kontrolowane wprowadzenie go do organizmu daje możliwość wytworzenia czynnej odporności – czyli wytworzeniu przeciwciał samodzielnie przez organizm po zetknięciu się z czynnikiem chorobotwórczym. Wytwarza się tzw. odporność poszczepienna, polegająca na uwolnieniu odpowiednich przeciwciał po kontakcie z drobnoustrojem, nie dopuszczając do rozwoju choroby.

Szczepionka może mieć różną formę: żywych lub martwych drobnoustrojów, substancji wytwarzanych przez dany drobnoustrój lub antygenów laboratoryjnie modyfikowanych. Dodatkowo preparat zawiera substancje pomocnicze: stabilizujące materiał, konserwujące, a także przyspieszające i wzmacniające odporność immunologiczną. Jej skuteczność zależy od wielu czynników, między innymi od doboru substancji pomocniczych, sprawności układu odpornościowego osoby szczepionej i jej wieku oraz dobranego schematu szczepienia. Należy wspomnieć, że szczepienia chronią nie tylko osoby, które zostały zaszczepione, ale również te,
które ze względu na stan zdrowia nie mogą zostać poddane tej procedurze – poprzez skrupulatne szczepienia ludności nie dopuszcza się do rozwoju chorób, a tym samym osoby, które nie mogą zostać zaszczepione również nie stykają się z drobnoustrojem.

Kalendarz szczepień ochronnych

Polskie prawo nakłada obowiązek szczepienia dzieci według obowiązującego Programu Szczepień Ochronnych. Opiera się on o Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18.08.2011r., który zawiera wykaz szczepień podawanych obowiązkowo oraz określa, w jakim wieku powinny być dzieci w momencie wykonywania tej procedury.

W niektórych sytuacjach, na przykład po ekspozycji na dany drobnoustrój lub u osób szczególnie narażonych na ekspozycję z racji wykonywanego zawodu, obowiązkowe są również szczepienia przeciwko innym określonym chorobom. One także są zawarte w kalendarzu szczepień, tak jak szczepienia zalecane, przeznaczone dla określonych grup osób.
Program Szczepień Ochronnych ogłaszany przez Głównego Inspektora Sanitarnego aktualizowany jest co roku, aby zwiększyć bezpieczeństwo procedury szczepień
oraz zwiększyć ich skuteczność. Przedstawiony powyżej kalendarz będzie obowiązywał w 2018 roku. Zawiera on wykaz szczepień ochronnych obowiązkowych. Dodatkowo można się zapoznać z modyfikacjami schematu szczepień w przypadku, gdy mamy do czynienia z dzieckiem w sytuacji nieprawidłowej, np. dotkniętego niedoborem odporności. Szczepienie ochronne wykonywane jest po zapoznaniu się z indywidualnym przypadkiem danego pacjenta. Klasyfikację osoby do szczepienia wykonuje lekarz; może on odroczyć datę wykonania szczepienia obowiązkowego, jeżeli istnieją ku temu medyczne podstawy.

Odstępy pomiędzy podawanymi dawkami oraz sposoby podania są zależne od zaleceń producenta szczepionki. Jest to istotne w przypadku, gdy dziecko dotknięte jest patologią lub gdy rodzice podejmują decyzję o zaszczepieniu preparatem innym niż tym, którym dysponuje dana placówka. W takiej sytuacji muszą na własny koszt zakupić preparat oraz zadbać, aby do momentu podania był on przechowywany z zalecanych przez producenta warunkach.

Niepożądane odczyny poszczepienne

Istnieje szereg nieprawidłowych reakcji organizmu na podanie szczepionki, zwanych niepożądanymi odczynami poszczepiennymi (NOP). Mogą wystąpić natychmiast po podaniu preparatu lub kilka dni, a nawet tygodni po zabiegu. Przyczyną ich występowania jest najczęściej uczulenie na składniki preparatu lub inny czynnik występujący w momencie podania szczepionki. W niektórych przypadkach zdarza się, że preparat za każdym razem wywołuje odczyn, który jest powszechnie znany i nie stanowi zagrożenia, taki jak surowiczy pęcherzyk w miejscu podania. Groźne odczyny są przeciwwskazaniem do podania kolejnej dawki tej samej szczepionki; mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, czasem nawet życia pacjenta. Należy jednak pamiętać, że ich występowanie jest zjawiskiem sporadycznym
i prawdopodobieństwo zachorowania na daną chorobę zakaźną niesie ze sobą większe ryzyko niż podanie szczepionki. Każda placówka wykonująca szczepienia ma obowiązek zgłaszać każdy przypadek NOP-u inspektorowi sanitarnemu.

W ostatnich latach pojawiło się wiele wzmianek dotyczących niepożądanych odczynów poszczepiennych, które zagrażają życiu dziecka lub w istotny sposób wpływają na jego jakość. Wielu rodziców otrzymuje wybiórcze informacje na ten temat z mediów i na ich podstawie decyduje się odstąpić od szczepienia swoich dzieci. Według statystyk Naczelnej Izby Kontroli rośnie liczba osób uchylających się od obowiązku szczepień. Przepisy nie określają jednoznacznie, czy rodzice lub opiekunowie prawni mogą odmówić wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego swojego dziecka. Zgodnie z prawem każdy pacjent lub opiekun ustawowy ma możliwość niewyrażenia zgody na wykonanie jakiejkolwiek procedury po przedstawieniu przez personel medyczny konsekwencji podjętej decyzji. Prawny opiekun dziecka powinien wyrazić zgodę na wykonanie szczepień, jednak nie ma rozporządzenia, które nakładałoby konkretne sankcje w przypadku odmowy.

Jedynym aktem prawnym, w którym jest mowa o postępowaniu w takim przypadku jest kodeks wykroczeń. Lekarze mają obowiązek przedstawić sprawozdanie wykonanych szczepień obowiązkowych do powiatowego inspektora sanitarnego i dołączyć do niego imienny spis osób, które nie wyraziły na nie zgody. Inspektor wdraża procedury administracyjne mające na celu skłonienie tych osób do zmiany decyzji. Jeżeli okażą się one nieskuteczne, osoby te podlegają karze grzywny do 1500 zł lub karze nagany.

 

A co z mitami, które narosły wokół szczepień? Dowiecie się w dalszej części artykułu! 🙂

Autor: Aleksandra Kopras